Wie wel eens panorama’s maakt door meerdere opnamen aan elkaar te plakken, weet dat het waterpas zetten van het statief een bewerkelijke klus kan zijn. Als dat is gelukt kan bij weinig millimeters brandpunt de parallax nog roet in het eten gooien. Nadere uitleg en een tweetal vrij eenvoudige en betaalbare oplossingen voor wie slechts af en toe een panorama maakt vind je na de break.
De Panning Clamp
Het maken van een panorama dat bestaat uit meerdere, in software aan elkaar geplakte, beelden, is op zich niet heel ingewikkeld. Zorg er in elk geval voor dat de afzonderlijke beelden voldoende overlap hebben en dat de belichting en witbalans identiek zijn. Het meest bewerkelijk aan het proces is dat je statief zo goed als waterpas moet staan. Is dat niet het geval, dan loopt het panorama langzaam schuin op of af en zul je achteraf behoorlijk moeten bijsnijden. De kans is dan groot dat je bedoelde compositie geweld wordt aangedaan.
Dus rechtzetten dat statief. Let wel, het waterpas zetten van alleen de camera is niet genoeg, als het statief scheef staat zal bij het draaien van het balhoofd rond diens basis de boel gaandeweg weer scheef komen te staan. Dus zowel statief als camera moeten waterpas staan voor je begint. De camera waterpas zetten is met de elektronische waterpas in de zoeker tegenwoordig kinderspel. Het rechtzetten van het statief is wel enorm bewerkelijk. De waterpas zit op de statiefplaat en je mag met drie poten worstelen om het geheel recht te krijgen. Dat kost veel tijd en als je voor een nieuwe compositie een meter verderop gaat staan op ongelijk terrein kun je weer helemaal opnieuw beginnen. Bovendien krijg je last van het ‘stoelpoot-afzaag-principe’: ter compensatie blijf je steeds van elke poot wat afhalen, waardoor je camera veel uiteindelijk lager kan uitkomen dan de bedoeling was.
Een panorama bestaande uit 5 verticale opnames op meer dan 100mm, uit de hand. Ruim genomen en dus genoeg pixels om bij te snijden vanwege een aflopende horizon.
Je kan het jezelf gemakkelijker maken door het statief slechts redelijk waterpas te zetten en de foto’s fors ruimer te kaderen. Je koopt jezelf dan meer bijsnijruimte in de software, maar natuurlijk wel ten koste van de pixels.
Maar wat zou het fijn zijn als het statief geen factor was in het rechtzetten, en je de basis van het balhoofd waterpas kon zetten. Dat is bijvoorbeeld mogelijk met een zogenaamde leveling base: eigenlijk een extra bal op of in je statiefplaat, waarop je vervolgens je balhoofd monteert. Het is een lijvige en relatief prijzige oplossing, zeker als je een ander statief neemt en de base niet meer blijkt te passen. Ook kun je kiezen voor de befaamde Uniqball. Die vooralsnog unieke statiefkop bestaat uit twee ballen in elkaar. Met de onderste level je de basis, met de bovenste zet je je camera waterpas. Ook dit is een dure oplossing, zeker als je het principe van een dubbele bal eigenlijk helemaal niet prettig vindt werken voor alle andere fotografie en je de kop dus puur voor panorama’s aanschaft. Wat dan?
Gelukkig is er nog een eenvoudige extra optie, namelijk de Panning Clamp. Dit is een vervanging voor de klem die standaard bovenop je balhoofd zit, en is speciaal bedoeld voor panoramafotografie. Deze clamp bestaat namelijk uit twee onafhankelijk van elkaar bewegende delen. Dat biedt de mogelijkheid de waterpas gezette camera rond te draaien, terwijl het balhoofd zelf op zijn plek blijft en je dus geen last hebt van een scheef staand statief. De draaiing zit nu namelijk boven de bal van het balhoofd in plaats van er onder, en het enkel waterpas zetten van de camera is ineens voldoende. Geniaal in zijn eenvoud.
Zo’n clamp is een veel goedkopere oplossing dan een ander balhoofd of een leveling base en past bovendien op elk balhoofd, uiteraard onder de voorwaarde dat de clamp die er al op zit wel verwijderd/vervangen kan worden. Doorgaans kan dat met een inbussleutel vanaf de bovenkant. Er zijn ook varianten die aan de onderkant een Arca/Swiss-koppeling hebben zodat de Clamp in de eigenlijke Clamp wordt geplaatst.
De Panning (of Panorama) Clamp is nauwelijks groter dan een gewone clamp. Hij is iets hoger omdat de clamp uit twee op elkaar liggende delen bestaat, en er zit een extra draaiknop aan om de delen te vergrendelen of juist te laten draaien. De basis van de clamp is voorzien van een schaalaanduiding, zodat je eventueel heel precies de afstand in graden tussen de afzonderlijke foto’s kunt bepalen. Tenslotte is de Panning Clamp rond in plaats van rechthoeking zoals je waarschijnlijk gewend bent. Uiteraard heeft dat geen enkele invloed op de stevigheid en de grip op je statiefplaat.
De Panorama of Panning Clamp
Nodal Slide
Met een waterpas afgesteld systeem ben je een heel eind en als je met meer dan pakweg 35mm fotografeert en geen voorwerp in de directe voorgrond opneemt, ben je eigenlijk wel klaar. Wil je echter met minder millimeters fotograferen en een prominent voorgrondonderwerp in je compositie opnemen, dan krijg je ongetwijfeld te maken met de zogenaamde parallax. Wikipedia:
Parallax, of bewegingsparallax, is het verschijnsel dat de schijnbare positie van een voorwerp ten opzichte van een ander voorwerp en/of de achtergrond varieert als het vanuit verschillende posities bekeken wordt.
Een bekend voorbeeld is het vlak voor je gezicht houden van een potlood (of je wijsvinger). Kijk eerst enkel met je linkeroog en dan enkel met je rechteroog, en je zult zien dat het pootlood zich ten opzichte van de achtergrond op een andere plek lijkt te bevinden. Dat is natuurlijk niet zo, en wordt veroorzaakt doordat je vanuit een net andere positie naar het potlood kijkt (tenzij je een cycloop bent zit er afstand tussen je beide ogen). Ander voorbeeld: vanuit een rijdende auto lijken de bergen in de achtergrond op dezelfde plek te blijven, terwijl de bomen in de voorgrond voorbij razen. In de panorama-fotografie uit het zich in foto’s die vanwege de verschuiving niet te stitchen zijn voor de software. Als de achtergrond op elkaar wordt gelegd klopt de voorgrond niet, en andersom.
Een 5-beeld panorama met extreme groothoek. Echter geen objecten in de directe voorgrond en dus gaat het stitchen goed.
Je zou denken dat de camera hier geen last van heeft omdat deze bij het maken van een panorama om zijn as draait. Dat klopt op zich, maar het ideale draaipunt (de plek waar alle beeldinformatie samenkomt) bevindt zich helaas niet daar waar de statiefaansluiting zit. Het ideale draaipunt waarbij geen parallax optreedt zit op wat we de intredepupil of nodal point noemen, en is anders voor elke camera-lens-combinatie.
19mm en een nabije voorgrond, opnieuw 5 beelden. Photoshop/Lightroom doen hun best maar het resultaat mag zo de helling af, de diepte in.
Waar het nodal point ook precies ligt, het zal altijd ergens in de lens, en dus vóór de statiefaansluiting van de camera zijn. Bij een lens met een statiefvatting kan het voor of achter die vatting zijn, maar dat zijn doorgaans telelenzen en die hebben geen last van parallax omdat het onderwerp ver weg gelegen zal zijn. Je camera moet dus naar achteren, op een handmatig in te stellen afstand, want het nodal point ligt voor elke lens ergens anders. Een zoomlens kan er zelfs meerdere hebben.
Dat naar achteren plaatsen van de camera kan met een zogenaamde Nodal Slide. Het is feitelijk niets ander dan een lange statiefplaat, met aan het einde haaks op de plaat de bevestiging voor je camera. Door de plaat in de clamp van je balhoofd te verschuiven, breng je de camera verder of dichter van het balhoofd. Met deze Nodal Slide kun je de camera dus op de exact juiste plek, met het nodal point boven het draaipunt van je balhoofd, bevestigen.
De Nodal Slide
Dat doe je door, het handigst in live view, twee verticale voorwerpen in je compositie op te nemen, zoals een dichtbije en verre boom. Roteer je balhoofd en kijk of hun positie ten opzichte van elkaar verspringt. Verplaats de camera verder naar achteren tot dit niet of nauwelijks meer gebeurt en je bent klaar. De slide heeft een schaalaanduiding, dus maak op je telefoon een notitie met de nodal points van je meest gebruikte camera-lens combinaties.
Nu kun je zonder problemen panorama’s fotograferen waarbij je met een groothoeklens een voorgrondonderwerp in de foto kan opnemen en de afzonderlijke foto’s probleemloos kan stitchen.
Panoramakop
Het alternatief voor bovenstaande oplossingen is een specifieke kop voor panoramafotografie, waarin al het voorgaande is geïntegreerd. Er zijn zelfs elektrisch aangestuurde koppen verkrijgbaar. Maar zoals meestal bij spullen voor een specifiek doel, is de prijs er ook naar. Het is een aanrader voor wie veel en vaak panorama’s fotografeert. Doe je dat slechts zelden, dan is een speciale panoramakop overkill. En bovendien werkt zo’n kop weer niet lekker met je telelens en zul je twee koppen moeten bezitten.
Een interessant alternatief voor panoramafotografie dat ik je niet wil onthouden: een op maat gemaakt rail met daarop 5 identieke camera-lens combinaties die allemaal tegelijk afgaan met één druk op de knop. Waarom zou je dan doen? Het is de enige oplossing als je een panorama wil maken van een onderwerp waarin beweging voorkomt. Denk aan golven aan de kust, toeristen bij een bekend gebouw, of sporters in het landschap. Als je in zo’n situatie de opnamen na elkaar maakt in plaats van tegelijk, krijg je ze zelden tot nooit mooi aan elkaar geplakt vanwege ghosting (de beweging van een deel van het onderwerp tussen de verschillende opnames).
De ideale combi voor wie af en toe een panorama wil stitchen en daarbij de groothoeklens niet schuwt: de Sunwayfoto Panning/Panorama Clamp en Nodal Slide.
Panning Clamp en Nodal Slide kopen?
Panning of Panorama Clamps en Nodal Slides zijn verkrijgbaar van allerhande merken. Het gaat hier om metalen producten met weinig tot geen bewegende delen of kwetsbare techniek er in. Zelf kies ik daarom net als voor al mijn lensplaatjes, statiefplaatjes en L-brackets voor Sunwayfoto omdat dit merk heeft bewezen degelijkheid zonder poespas te bieden tegen een zeer aantrekkelijke prijs. De Nodal Slide is in verschillende lengtes te koop (14 en 20 centimeter).
Link naar Panorama Clamp
Link naar Nodal Slide
Alle Sunwayfoto producten, met alle soorten en maten clamps en slides vind je hier
